مالی رفتاری چیست و چگونه می‌توان رفتار معامله‌گران را تحلیل کرد؟

امور مالی رفتاری (Behavioral Finance)، یکی از زیر شاخه‌های اقتصاد رفتاری (Behavioral Economics) است.هدف این مفهوم اندازه‌گیری عوامل روانشناسی و تاثیرات تعصبات بر رفتار مالی سرمایه‌گذاران و متخصصان مالی است. علاوه‌بر آن،

نفوذ و تعصبات می‌توانند یکی از منابع اصلی توجیه همه ناهنجاری‌های موجود در بازار‌ها باشند. این مسئله در بازار بورس کشور‌ها و چرخه افت و خیز قیمت سهام‌های آن‌ها بیشتر مشهود است.

رفتار مالی مانند بخش انتگرال سرمایه‌گذاری در بازار‌های مالی است. شرکت‌های سهامی و کمیسیون مبادلات کارشناسان متخصصی را برای ارزیابی و تحلیل رفتار مالی دارند.

درک امور مالی رفتاری

مالی رفتاری را می‌توان از دیدگاه‌های مختلف مورد بحث و ارزیابی قرار دارد.

سود‌های بازار بورس یکی از مواردی است که به روانشناسی رفتاری مربوط است. نکته‌ای که باید در اینجا لحاظ شود وجود زوایای مختلف برای مشاهده یک بازار مالی است.

در امور مالی رفتاری، تصمیمات مشارکت‌کنندگان یک بازار (مانند تریدر‌های بورس) از تفکر منطقی و خود مختاری نشات نمی‌گیرد بلکه منشا تصمیمات آن‌ها در عوامل مرتبط با نفوذ روانشناسی رایج و گرایش‌های خود کنترلی است.

اتخاذ تصمیمات مالی اغلب از سلامت ذهن و فیزیکی سرمایه‌گذار سرچشمه می‌گیرد. اگر سلامت کلی یک سرمایه‌گذار تغییر کند، وضعیت ذهنی آن‌ها و تصمیماتی که در همه ابعاد زندگی اتخاد می‌کنند نیز تحت تاثیر آن قرار خواهد گرفت.

یکی از ابعاد کلیدی تحقیقات امور مالی رفتاری بررسی نفوذ تعصبات است که می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. تعصبات را می‌توان دسته‌های کلیدی متفاوت تقسیم بندی کرد که درک آن و تفاوت‌های هر کدام در تعصبات امور مالی رفتاری اهمیت زیادی دارد.

درک رفتار اقتصادی و روانشناسی اقتصاد

درک رفتار اقتصادی و رو انشناسی، زمینه‌ای برای تحقیقاتی با نام اقتصاد رفتاری را شکل داده است.

در این زمینه، از روانشناسی و اقتصاد برای کشف علت اتخاذ تصمیمات احساسی از سوی مردم استفاده می‌شود. محققان این زمینه، سعی می‌کنند علت دنبال نکردن رفتار مردم طبق پیش‌بینی‌های مدل‌های قابل قبول اقتصاد را تحلیل کنند.

در اقتصاد رفتاری مسائل دیگری مانند چرایی خرید و یا فروش زود هنگام دارایی‌ها و علت عدم پرداخت بدهی‌ها از محل پس‌انداز نیز مورد توجه هست.

اقتصاد رفتاری فقط به بررسی یک بخش خاص رفتار سرمایه‌گذاران و مردم محدود نمی‌شود، در این زمینه، ناهنجاری‌های دیگری مانند اثرات آب و هوا بر ارز‌ش‌های بازار یا تاثیر حروف الفبای علامت سهام‌های بورسی بر رفتار سرمایه‌گذاران نیز اندازه گیری می‌شود! اقتصاد رفتاری، خطا‌ها و تعصبات قابل پیش‌بینی در شرایط خاص را نیز شناسایی کرده و برای درک آن‌ها و چگونگی انجام اشتباهات توسط مردم، چارچوب‌های مشخصی ارائه کرده است.

در این روش تحلیل اقتصاد، دو نوع رفتار انسان‌ها می‌تواند تاثیر زیادی بر خروجی اقتصاد رفتاری داشته باشد. نوع اول رفتار ابتکاری و نوع دوم تعصبات است.

درک اقتصاد و ابتکارات مالی

با توجه به نظر اقتصاددان Herbert Simon، اغلب مردم زمانی که با اتخاذ تصمیمات پیچیده مواجه می‌شوند دست به ابتکار می‌زنند.

ابتکار در واقع میانبر‌های ذهنی هستند که ما برای اتخاذ یا عدم اتخاذ تصمیمات سریع به کار می‌بریم. سرمایه‌گذاران و کارشناسان حرفه‌ای مالی اغلب از ابتکار در هنگام اتخاذ تصمیمات سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند.

اتخاذ تصمیمات ابتکاری اغلب برپایه فرضیات یا قوانین سرانگشتی صورت می‌گیرد اما این مسئله همیشه درست نیست. یکی از ابتکارات رایج میان سرمایه‌گذاران این فرض است: «کیفیت سرمایه ‌گذاری گذشته، نشان دهنده سود‌های آینده است.»

با این که چنین فرضیه‌ای به نظر درست می‌آید اما در هنگام اتخاذ آن، وضعیت و شرایط اقتصادی یا نحوه ارزش گذاری کامل یک سهام بورسی را در نظر نمی‌گیرد.

در این حالت، یک سرمایه‌گذار فرض می‌کند به دلیل بازدهی مثبت 5 سال اخیر یک سهام، تصمیم منطقی این است که پوزیشن خود را در آن حفظ و یا حجم سهام خود را افزایش دهد.

طرح‌های امور مالی رفتاری

امور مالی رفتاری را می‌توان به دسته‌های متفاوتی تقسیم بندی کرد که عبارت‌اند از:

حسابداری ذهنی: حسابداری ذهنی سرمایه‌گذار یعنی میزان تمایل او برای اختصاص پول برای اهداف خاص. رفتار عمومی: رفتار عمومی یا گله‌ای نشان‌گر میزان گرایش مردم برای پیروی از رفتار مالی عمده جامعه است. رفتار دنبال‌رو از عمده جامعه در بورس می‌تواند عوامل اصلی حرکت‌های شدید بازار یا سقوط قیمت‌ها را شکل دهد. شکاف عاطفی: این دسته نیز میزان تصمیم گیری مردم براساس احساسات شدید یا فشار عاطفی مانند خشم، استرس، عصبانیت، ترس و یا هیجان را ارزیابی می‌کند. احساسات اغلب یکی از کلید‌های اصلی عدم اتخاذ تصمیمات منطقی توسط مردم است. لنگر انداختن: لنگر انداختن در بازار‌های مالی نیز به پیوست کردن یا تعیین سطح خرج کردن به مرجع خاصی اشاره دارد. مثلا خرج کردن براساس سطح بودجه یا تقسیم بندی خرج‌ها براساس کاربری‌های مختلف. خود اسنادی: خود اسنادی نیز به میزان گرایش اتخاذ تصمیمات برپایه اعتماد به نفس بیش از حد از دانش یا مهارت خود اشاره دارد. خود اسنادی معمولا از مهارت زیاد در یک حیطه خاص نشات می‌گیرد. در این حالت، افراد معمولا سطح دانش و مهارت خود را بالاتر از دیگران در نظر می‌گیرند. این مسئله حتی زمانی که ادعاهای شخص به صورت عینی اشتباه هستند نیز مشهود است‌.

برخی از تعصبات آشکار شده توسط مالی رفتاری برخی از تعصباتی که مردم و گرایش‌های آن‌ها در مالی رفتار افشا شده است را در ادامه مشاهده می‌کنید:

سوگیری تایید

سوگیری تایید زمانی رخ می‌دهد که سرمایه‌گذار نسبت به یک موضوع تعصب سرسختی از خود نشان می‌دهد. در این رفتار، او اطلاعاتی که عقاید او را در مورد یک موضوع سرمایه گذاری تایید می‌کند را مورد پذیرش و تاکید قرار می‌دهد.

اگر اطلاعات ارائه شده سطحی باشند، سرمایه‌گذار آن‌ها را برای تاکید بر درست بودن تصمیم سرمایه‌گذاری به راحتی مورد تایید قرار می‌دهد این مسئله زمانی خطرناک‌تر می‌شود که حتی اگر این اطلاعات ناقص باشند نیز به دلیل تعصب مورد تایید قرار می‌گیرند.

بیشتر بخوانید: ماکسیمالیسم (Maximalism) بیت‌کوین چیست و چرا اهمیت دارد؟

سوگیری تجربی

سوگیری تجربی زمانی رخ می‌دهد که رویداد‌های اخیر باعث می‌شود سرمایه‌گذار نسبت به دوباره رخ دادن یک مسئله اعتقاد بیشتری پیدا کند. به همین دلیل سوگیری تجربه با نام‌های دیگر تعصب اخیر و تعصب در دسترس بودن نیز شناخته می‌شود.

برای درک این نوع تعصب فرض کنید بحران مالی سال 2008 و 2009 باعث خروج بسیاری از سرمایه‌گذاران از بازار بورس آمریکا شده است. بسیاری از آن‌ها نسبت به این رویداد‌ها دیدگاه ناراحت کننده‌ای داشتند چرا که معتقد بودن در سال‌های پیش رو شاهد سختی‌های اقتصادی بیشتری خواهیم بود.

تجربه پشت سر گذاشتن چنین رخداد منفی، تعصب سرمایه‌گذاران و مردم را نسبت به دوباره رخ دادن آن افزایش می‌دهد. اما در واقعیت، پس از آن بحران، اقتصاد توانست بازیابی شود و بازار‌های مالی نیز در سال‌های بعد به وضعیت عادی خود بازگشتند.

تعصب قاب‌بندی

در این تعصب سرمایه‌گذاران به یک موقعیت مالی به وجود آمده باتوجه به نوع ارائه آن واکنش نشان می‌دهند.

این مسئله فقط به بازار‌های مالی محدود نمی‌شود بلکه رفتار خریداران در هنگام خرید انواع مختلف دارایی مانند خانه نیز صدق می‌کند. زمانی که شما وارد یک فروشگاه می‌شوید، در هنگام خرید یک نوشابه از یک جنس و یک طعم، نحوه بسته‌ بندی و تخفیف آن‌ها اهمیت پیدا می‌کند.

سوگیری نمایندگی

این نوع تعصب در تحقیقات مالی رفتاری نیز به اعتقاد سرمایه‌گذار مبنی‌بر همبستگی دو چیز یا دو رویداد اشاره دارد. البته در اینجا منظور از این تعصب، اعتقاد و تاکید بیش از حد سرمایه‌گذار نسبت به آن چیزی که واقعا وجود دارد در نظر گرفته می‌شود.

بیزاری از شکست

بیزاری از شکست زمانی رخ می‌دهد که سرمایه‌گذار در مورد از دست دادن سود خود از بازار نگرانی‌های بیشتر از حد معمول از خود نشان دهد.

به عبارت دیگر، این دسته از سرمایه‌گذاران، برای پرهیز از ضرر و شکست در معاملات خود نسبت به کسب سود، اولویت بیشتری در پرهیز در نظر می‌گیرند.

در نتیجه چنین تصمیمی، برخی از آن‌ها نیاز به پرداخت مبالغ بیشتری برای جبران خسارت‌ها خواهند داشت. اگر برداشت سود‌ بزرگ برای جبران خسارت امکان پذیر نباشد، آن‌ها ممکن است از ضرر به هر قیمتی پرهیز کنند حتی اگر نسبت سود به ضرر آن معامله منطقی باشد.

با اعمال رفتار بیزاری از شکست در سرمایه‌گذاری، سرمایه گذاران برای دوری از ضرر، دست برنده خود را در معامله می‌فروشند. به این حرکت تاثیر Disposition گفته می‌شود.

تفکر چنین سرمایه‌گذارانی این است که دستاورد‌ها به سرعت به سراغ شما می‌آیند. با این حال، زمانی که سرمایه‌گذار در حال ضرر است، آن‌ها در پوزیشن خود باقی می‌مانند چرا که می‌خواهند قیمت به نقطه سر به سر یا اولیه بازگردد. بیشتر بخوانید:‌ شاخص ترس و طمع ارزهای دیجیتال چیست؟

این سرمایه‌گذاران اغلب زمانی که سودی به دست می‌آید، گرایش زیادی برای تایید فوری تصمیم خود در یک سرمایه‌گذاری دارند. در طرف مقابل، این سرمایه‌گذاران در هنگام ارتکاب اشتباه مخصوصا ضرر سرمایه‌گذاری، تمایلی برای پذیرش اشتباه از خود نشان نمی‌دهند.

در واقع در چنین رفتاری تنها نطقه عملکرد مفید سرمایه‌گذاری در نقطه ورود قیمتی سرمایه‌گذار خلاصه می‌شود. دلیل آن این است که سرمایه‌گذاران کیفیت سرمایه‌گذاری خود را براساس نقاط ورودی ارزیابی می‌کنند نه با در نظر گرفتن مسائل بنیادی و یا ویژگی‌های سرمایه‌گذاری که ممکن است در طول سرمایه‌گذاری تغییر کند.

سوگیری آشنایی

سوگیری آشنایی زمانی رخ می‌دهد که سرمایه‌گذار گرایش بیشتری در سرمایه‌گذاری در چیز‌هایی که از آن‌ها آگاهی بیشتری دارد حرکت می‌کند. مثلا در بازار بورس، سرمایه‌گذار شرکت‌های داخلی یا شرکت‌هایی که در آن‌ها سرمایه‌گذار محلی است را ترجیح می‌دهد.

در نتیجه چنین رفتاری، سرمایه آن‌ها در بین چند بخش توزیع نخواهد شد، آن‌ها با این کار بخش عمده‌ای از پتانسیل تنوع سبد دارایی را از دست می‌دهند. با کاهش تنوع سبد خرید، ریسک آن‌ها نیز به شکل قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. خلاصه چنین رفتاری این است که سرمایه‌گذار سهام‌هایی را ترجیح می‌دهد که قبلا روی آن‌ها سرمایه‌گذاری داشته و یا آشنایی نسبی از آن‌ها دارد.

البته سوگیری آشنایی فقط به گرایش در سرمایه‌گذاری خلاصه نمی‌شود و بالعکس آن نیز رخ می‌دهد. مثلا ممکن است سرمایه‌گذار در هنگام سرمایه‌گذاری بر روی یک سهام خاص، به دلایلی مانند صنعت سهام مورد نظر، مکان شرکت، محصولات شرکت، مشتریان، نحوه بازاریابی و یا مدیریت شرکت از خود مقاومت نشان دهد.

تحقیقات مالی رفتاری در بازار بورس

فرضیه بازار کارآمد (EMH) به ما می‌گوید هر زمان که نقدینگی بازار افزایش پیدا کند، قیمت سهام به شکل کارآمدی برای بازتاب اطلاعات آن سهام توسط سرمایه‌گذاران ارزش گذاری می‌شود.

با این حال، تحقیقات بسیاری پدید‌ه‌های تاریخی بلندمدت را در بازار‌های مالی در تناقض با این فرضیه به ثبت رسانده‌اند. این تحقیقات به ما نشان می‌دهند که فرضیه بازار کارآمد را نمی‌توان مطلقا براساس منطق کامل سرمایه‌گذار مورد ارزیابی قرار داد.

زمانی که بازار بورس را مورد مطالعه قرار دهیم، تحقیقات مالی رفتاری نگاهی بر می‌گزیند که در آن بازار‌ها هیچگاه به صورت کامل کارآمد (برخلاف دیدگاه EMH) نیستند. این مسئله امکان مشاهده و ارزیابی فاکتور‌های اجتماعی و روانشناسی را در خرید و فروش سهام فراهم می‌کند.

درک و استفاده از تعصبات مالی رفتاری می‌تواند علاوه‌بر بورس، به سایر حرکت‌های معاملاتی بازار در تعصبات روزانه نیز نسبت داده شود. به طور کلی، تئوری‌های مالی رفتاری برای ارائه توضیحات شفاف از ناهنجاری‌های قابل توجه بازار مانند حباب و رکود‌های عمیق قابل استفاده است.

با این که چنین مشاهدات و ارز‌یابی‌هایی بخشی از فرضیه EMH نیستند، اما سرمایه‌گذارن و سبدگردان‌های بازار مالی، منافع مشخصی در درک گرایش‌های مالی رفتاری دارند.

این گرایش‌ها را می‌توان برای کمک به ارزیابی سقوط قیمتی بازار و نوسان حدس گمان‌های سرمایه‌گذاران به کار برد. ترند مالی رفتاری نیز برای بررسی نحوه تصمیم گیری سرمایه‌گذاران در شرایط مختلف بازار کاربرد دارد.

مالی رفتاری به ما چه می‌گوید؟

مالی رفتاری به ما کمک می‌کند تا در مورد تصمیمات مالی مانند سرمایه‌گذاری، پرداخت‌ها، ریسک، بدهی شخصی، چیز‌هایی که تحت نفوذ احساسات انسان‌ها قرار دارند، تعصبات، محدودیت‌های شناختی ذهن در پردازش و پاسخ به آن اطلاعات بیشتری کسب کنیم.

تفاوت مالی رفتاری و تئوری مالی جریان اصلی چیست؟ تئوری جریان اصلی در طرف دیگر، در مدل‌های خود فرض می‌کند مردم بازیگران منطقی هستند و احساسات، عواطف، فرهنگ یا روابط اجتماعی در تصمیمات آن‌ها تاثیر گذار نیست.

در این تئوری مردم به خودی خود علاقمند به حداکثر رساندن سودمندی‌های خود از همه امور از جمله مالی هستند.

تئوری جریان اصلی در مورد بازار‌ها و افزونه‌های آن نیز فرضیات خود را ارائه می‌دهد. در این حالت تصور می‌شود بازار‌ها کارآمد هستند و شرکت‌های فعال در این بازار‌ها نیز سازمان‌های منطقی حداکثر سازی سود هستند.

تحقیقات مالی رفتاری دقیقا برعکس این فرضیات عمل می‌کند.

دانستن مالی رفتاری به ما چه کمکی می‌کند؟ با درک امور مالی رفتاری می‌توان به چگونگی و زمان انحراف مردم از تفکر منطقی و انتظارات عقلانی پی برد.

مالی رفتاری نقشه‌ای به ما ارائه می‌دهد که به کمک آن می‌توان تصمیمات بهتر و منطقی‌تری در مسائل مالی به خصوص بازار مالی اتخاذ کنیم. مثالی از یافتن مالی رفتاری در مسائل مالی سرمایه‌گذاران به صورت سیستمی در سرمایه‌گذاری‌های زیان‌ده خود، بیش از حد منطقی قابل پیش‌بینی منتظر می‌مانند.

در طرف دیگر آن‌ها دست‌های برنده خود را زودتر از به دست آمدن نتیجه مطلوب می‌فروشند. همان‌طور که اشاره شد به این رفتار تاثیر Disposition گفته می‌شود.

این مسئله افزونه‌ای برای حالت بیزاری از ضرر است که در حوزه سرمایه‌گذاری کاربرد دارد. سرمایه‌گذاران به جای محدود ساختن حد ضرر خود، ترجیح می‌دهند سرمایه‌گذاری‌های در زیان خود را حتی تا نصف شدن ارزش سرمایه و یا خطرناک‌تر با امید رسیدن به نقطه سر به سر ادامه دهند.

دانستن این چرخه می‌تواند مسائل زیادی از حرکت بازار و علت ضرر سرمایه‌گذاران در بازار‌های مختلف را افشا کند.

نتیجه گیری تحقیقات مالی رفتاری یکی از مباحث عمیق اقتصادی و حوزه بازار‌های مالی است که معامله‌گران و سرمایه‌گذاران بلند مدت را هدف قرار داده است. شما به عنوان یک سرمایه‌گذار با یادگیری این مفاهیم می‌توانید از رفتار‌های غیرمنطقی و عاطفی پرهیز و جایگاه خود را برای هر چه بیشتر ماندن در بازار‌های مالی بهبود بخشید.

اما همان‌طور که گفته شد، دانستن مالی رفتاری فقط به بازار‌های مالی محدود نمی‌شود. در دنیای واقعی و در هنگام انتخاب برای خرید سایر دارایی‌ها یا حتی خرید‌های ساده روزمره خود نیز رفتار‌های خودتان و سایرین را مورد ارزیابی قرار دهید.